İnsanda Dolaşım Sistemi

11. SİNİF ÜNİTE, DOLAŞIM SİSTEMİ

KAN DOLAŞIMI

-İnsanda kan dolaşım sistemi kan, damarlar ve kalp olmak üzere üç temel ögeden yapılmıştır.

1. KALBİN YAPISI ve ÇALIŞMA ŞEKLİ

– Kalp, göğüs boşluğunun içindeki, göğüs kemiğinin bulunduğu sol akciğere daha yakın yer alan, yaklaşık olarak bir yumruk büyüklüğünde kaslı bir organdır.

– Kalp, üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört odacıktan yapılır.

-Sol kulakçık ve sol karıncıkta temiz kan (oksijence zengin kan), sağ kulakçık ve sağ karıncıkta ise kirli kan (karbondiositçe zengin kan) bulunur.

-Kulakçıklar ile karıncıklar arasında ve atardamarların karıncıktan çıktığı noktalarda kapakçıklar bulunur.

Kalp, dıştan içe doğru perikard, miyokard ve endokard olarak isimlendirilen üç katlı bir yapıdan oluşmuştur.

1. Perikard (dış tabaka):  Kalbin dışını saran bağ dokusudan birlikte çift katlı zardır. Arasında sürtünmeyi azaltan sıvı bulunur.
2. Miyokard (orta tabaka): Yapısı çizgili kasa, düz kasa benzeyenkalp kası tabakasıdır. Kulakçıklarda ince karıncıklarda kalındır. Sol karıncıkta ise sağ karıncıktan daha kalındır. Aorttan ayrılan küçük bir damar, miyokard tabakasında kılcallara ayrılarak koroner damarları ile yapılır. Bu damarlar kalp kasına besin ve oksijen alıyor. Metabolik Atıkları kaldırır. 
   

   Koroner damarlarda tıkanıklık özelliği kalp kası besin ve oksijen alamadığı için kalp krizi (enfarktüs).

   -Endokard tabakasında kılcal damar bulunmadığı için kalp merkezinde kanın bileşimi değişmez. Yani kalp, içindeki kandan faydalanamaz.

3. Endokard (iç tabaka):  Tek sıralı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Bu tabaka kalbin iç yüzeyini örter. Aşınmayı önleyen kaygan bir yapı tasarımı. Kanın akışını hazırlamaır. Kan damarları bulunmaz.

-Kalpte bulunan kapakçıklar üç çeşittir.

1. Triküspit (üçlü kapakçık:  Sağ kulakçık ile sağ karıncık arası karıncık yönüne açılan kapakçıktır. Kanın sağ karıncıktan sağ kulakçığa geri dönmesini engeller.
2. Biküspit (ikili kapakçık = mitral):  Sol kulakçık ile sol karıncık arasında karıncık yönüne açılan kapakçıktır. Kanın sol karıncıktan sol kulakçığa geri dönmesini engeller.
3. Yarımay kapakçıkları:  Kalpten çıkan kanı götüren aort ve akciğer atardamarlarının başlangıcında bulunur. Kalpten atardamarlara pompalanan kanın kalbe geri dönmesini engeller.

Kalbin Çalışma Mekanizması

-Kalbin çalışması, kalp kaslarının kasası gevşemesi ile aynıir.-Kalp kasının kasılması  sistol , gevşemesine ise  diastol  denir.-Sağlıklı ergin bir insanın kalbi 70-80 kez atar.

-Her kalp atışı yaklaşık 0,85 stadır. Kulakçıkların kasılması 0,15 sn, karıncıkların kasılması 0,30 sn. Kalan 0,40 s’de ise kalp dinlenir.

→ Kulakçık ve karıncıklar  zıt çalışır.
→ Kulakçıklar kasıldığı zaman; triküsbit ve biküsbit kapakçıkları  açılır.
→ Yarım ay kapakçıkları ise  kapanır.
→ orada, kulakçıklarda bulunan kan; karıncıklara geçer.

→ Karıncıklar kasıldığı zaman, triküsbit ve biküsbit kapakçıkları  kapanır. 
→ Yarım ay kapakçıkları ise  açılır.
→ Bunu, karıncıklarda bulunan kan; atardamarlara geçer. ( küçük  ve  büyük dolaşım  başlar)
→ Bu durumdayken,  kulakçıklar  sırasında; toplardamarlarda ulunan kan,  kulakçıklara  geçer.

-Kalbin ritmik kasılma ve gevşemesinin atardamarlarda hissedilmesine  nabız  denir. Nabız, kalp atış Tansiyon:
→ Kanın atar damarlara götürüldüca  tansiyon  denir.
→ Tansiyon; küçük ve büyük tansiyon olmak üzere ikiye ayrılır.

** Küçük tansiyon:
→ Karıncıklar  gevşek  haldeyken, kanın atar damarlara Yaptığı basınçtır.
** Büyük tansiyon:

→ Karıncıklar  kasılı  haldeyken, kanın atar damarlara basınçlı basınçtır.-Sağlıklı bir insanda beklemeye devamlinde büyük tansiyon 120 mm Hg, küçük tansiyon ise 80 mm Hg yapılırcındadır.

Kalbin ritmik çalışmasını düzenleyen özel yapılar

-Kalp kasının ritmik çalışması sinoatriyal (SA) düğüm ve atriyoventriküler (AV) düğümdeki düzenlenir.

1. Sinoatriyal (SA) düğüm: Sağ kulakçık duvarında üst ana üstlar damarın kalbe girdiği yerde bağlantılar bulunur. Otonom sinir sistemi tarafından uyarılması ile kalbin çalışmasını başlatan elektriksel uyarılar. Bir jeneratör gibi elektrik üreterek kalp kası sembolelerinin kasılmasını düzenler. SA düğüm aynı zamanda kasılma denetleyicisi. SA düğümden gelen uyartı ile kulakçıklar kasılır.
2. Atriyoventriküler (AV) düğüm:  Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında bulunur. Uyartıları SA düğümden alır.
3. Demetleri:  AV düğümden çıkan özelleşmiş kas telcikleridir. Uyartıları purkinje liflerine aktarır.
4. Purkinje lifleri : His demetlerinin karıncıkların duvarında dalında ile beraber liflerdir. Hissedilerinden birini uyartıları karıncıklara ileterek kasılmalarını yapar.

Bu yapıların uyarısı ile ilerleyen olay sırası ile;

1.Otonom sinirlerle SA uyarılır.

2. SA, uyarıları kulakçıklara iletir.
3. Kulakçıklar kasılır. Kan karıncıklara dolar.
4. Uyarılar AV ye daha sonra sırası ile birlikte demetlerine ve purkinje liflerine geçer.
5. Karıncıklar kasılır. Kan atar damarlara geçer. (0.85 SANİYEDE BU OLAY OLDU)
   

   Kalbin çalışmasını hızlandıran faktörler	Kalbin çalışmasını yavaşlatan faktörler
   1. Sempatik sinirler 2. Adrenali hormonu 3. Tiroksin hormonu 4. Kanda CO 2  artışı (kanın pH’sının düşürür). 5. Vücut ısının yükselmesi 6. Nikotin, kafein vb kimyasallar ve tıbbi 7. Ortam sıcaklığını azalması	1. Parasempatik sinir (vagus siniri) uyarısı ile salgılanan asetil kolin. 2.Viğer ısısının azalması 3. Ortam sıcaklığındaki çözünmesi artıyor. 4. Ca ++  gibi minerallerin eksikliği.

2. KAN DAMARLARININ YAPISI ve GÖREVLERİ

-İnsan dolaşım sistemindeki kan damarları atardamar, kılcal damar ve toplardamar olmak üzere üç çeşittir.

1. ATARDAMARLAR

-Kalpteki kanı diğer organlara taşıyan damarlardır. Kanın akışı üzerinde kalpten fizikseluda doğrudur.

– Akciğer atardamarı hariç vücuttaki tüm atardamarlar

oksijence zengin kan (temiz kan) taşır. Akciğer atardamarı ise kalpteki kirli kanı (CO ₂ yoğunluğu fazla kanı) kurmak için akciğere götürür.

-Atardamarlar, kan götürdüğü organa göre isimlendirilirler. (Sözcük; akciğere kan götüren damar akciğer atardamarı olarak adlandırılır.)

-Atardamarlar dıştan içe doğru üç tabakadan önce.

1. Dış tabaka: Lifli bağ dokusundan istediğinizi ve kanınızı açıklayacağınızı kanıtlayın.                                                                                      b. Orta tabaka:  Düz kaslardan oluşmuştur. Bu tabakada bulunan  elastik lifler , damarlara dayalı esneklikle kanın hareketini olanakır.                                                                                                                                                           a. İç (endotel) tabaka : Tek katlı yassı epitel dokudan oluşan. Endotelyum, kanın kavramı, hareket etmesini ve kaygan bir yüzey oluşturma.

-Atardamarlarda kanın hareketini sağlayan faktörler;

-Karıncıkların kasılmasıyla oluşan kan basıncı,

-Damar duvarında bulunan düz kasların kasılma ve gevşeme hareketi,

– Arkadan gelen kanın öndeki kanı itmesi

-Kalpten aşağı inen damarlarda yer çekiminin etkisi

2. toplardamar

-Veritan toplanan kanı kalbin sağ kulakçığına getiren damarlardır. Kanın akışmasını vücuttan kalbe doğrudur.

-Akciğer toplardamarı hariç vücuttaki tüm toplardamarlar kirli kan alıyor. Akciğer toplardamarı temiz kan taşı.

-Toplardamarlar da atardamarlar gibi dıştan içeri doğru üç tabakadan yapılmıştır.

-Atardamarlardan farklı olarak toplardamarlarda;

-Dışta bulunan bağ doku lifleri azdır.

-Kas dokusu incedir.

-Orta tabakada elastik lifler yoktur.

-Toplardamardaki kanın kalbe geri dönüşünde etkili faktörler:

-İskelet kaslarının kaslarını kapatılabilir-gevşemesi ile kasların baskılarını daraltın-kulakçıkların gevşemesiyle ilgileniyorlardı. Emme-in-nefes alıp verme merkezini alıp götürün-Atar ve kılcal damarların içi kanın itme sıcaklığı -Vücudun içi çekimi kuvveti

– Kalp seviyesinin altında kalan toplardamarların çoğunda kanın arkasında kaçışını önleyen tek yönlü kapakçıklar bulunur. (Kapakçıkların temizliği ile toplar damarlar genişliyor varisleri meydana getiriyor.)

-Atardamarların ve toplardamarların geçtikleri yerlerdeki doku sıvısı ve taşıdıkları kanlar arası alışverişi olmaz .

3. KİLCAL BARAJLAR

-Genellikle atardamarlar ile toplardamarlar arasında bulunur.

-Tek katlı yassı epitel dokudan (endotel) hazırlanmış.- Kan ile doku sıvısı arasında madde alışverişini yapar.

-Toplam çap alanı (toplam yüzey) en geniş olmasından önce kan akış hızı en yavaş olan damarlardır.

-Böbreklerdeki nefronları yapılarda biri olan glomerulus kılcalları, vücut kılcallarından farklı olarak hem çift katlı yassı epitelden burada hem de iki atardamar bulunur.

KAN DOLAŞIMI

DOLAŞIM KARINCIKTA BAŞLAR KULAKCIKTA SONA ERER !!!!!

1-KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI

Küçük dolaşımda kanın izlediği yol:

Sağ karıncık- akciğer atardamarı- akciğer kılcalları- alveoller- Akciğer toplardamarları- sol kulakçık

Büyük dolaşımda kanın izlediği yol:

Kalbin sol karıncığı —> Atar atar —> Doku kılcalları —> Ana toplardamar —> Kalbin sağ kulakçığı

Damar Çeşitlerinin Karşılaştırılması

Damar Çeşitlerinin Karşılaştırılması