İnterfaz Evresi: Bu evre hücrenin bölünmeye başlamadan evvel bölünmeyi gerçekleştirmek adına gerekli hazırlıkların yapıldığı evredir. İnterfaz evresinde canlı yaşamına normal bir şekilde devam etmektedir. Örnek olarak insan cildinde yer alan bir hücrenin kendisini yenilemesi için gerekli olan hazırlık evresi yaklaşık olarak 22 saat sürmektedir. 22 saat süren bu evreye interfaz evresi denilmektedir.

İnterfaz evresi başladığında hücrede bir takım değişiklikler olur. Hücrede yer alan kromozomlar kendisini eşler. Bölüne için kalıtsal madde miktarı yaklaşık olarak 2 katına çıkar. Kromozom iki iplikli kromatit haline gelir ve bu kromatitler sentromerler ile birbirine bağlanır. Hücrede yer alan sentroiller kendisini birebir eşler. ATP sentezi, RNA, protein sentezi, büyüme şeklindeki metabolik faaliyetlerin bariz bir şekilde hızlandığı gözlemlenir.

Çekirdek Bölünmesi: Bu evre tek başına ele alınmamakla birlikte birbirini takip eden 4 evreden gerçekleşmektedir. Bu evreler sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleridir. Bu evreler tamamlandıktan sonra çekirdek bölünmesi de tamamlanmış olur.

Dikkat: Aşağıda yer alan evreler mitoz bölünme evreleri olarak akıllara gelse de aslında bu evreler mitoz bölünmenin ana evrelerinden olan çekirdek bölünmesinin alt evreleridir.

Profaz Evresi: bu evrede çekirdekçik ve çekirdek zarı eriyerek tamamen yok olur. Kromatin iplikleri kısalır ve kromozom halini alır. Kısalan bu ipliklerin kalınlaştığı evre incelemesinde gözlemlenebilir. İnterfaz evresi sırasında eşlenen sentroiller aynı kutuplara doğru ilerlerken aralarında iğ iplikleri meydana gelmeye başlar. Bu durum sonrasında profaz evresi sonlanır ve yeni evre olan metafaz evresi başlar.

Metafaz Evresi: Bu evrede iğ iplikleri adı verilen yapıya tutunmuş halde olan kromozomlar hücrenin merkezinde yer alan ekvator düzlemine doğru ilerler ve burada dizilirler. Bu evrede daha önceden net bir şekilde görülmeyen kromozomlar net bir şekilde görünmeye başlar. Bu işlem sonrasında kromozomda yer alan sentromeri belirgin bir şekilde iki kısma bölünür ve kromatitler birbirinden ayrılır. Sentromerlerin ayrılma işlemi hücre içerisinde yer alan tüm kromatitlerde aynı anda gerçekleşmektedir Kromatitler barındırdıkları sentromerleri ile birlikte iğ ipliklerine sıkı bir şekilde tutunurlar ve zıt kutuplara doğru gitmeye başlarlar. Bu olaylar sonrasında metafaz evresi biter ve anafaz evresi başlar.

Anafaz Evresi: Kromatit adı verilen yapıların kutuplara doğru olan hareketi tam olarak bu evrede gözlemlenmektedir. Kromatitler bariz bir şekilde ayrıldıktan sonra kardeş kromozomlar adını alırlar. Kardeş kromozomların hareketleri tamamlanıp kutuplara gelme olayı tamamlanınca bu tamamlanmaya paralel olarak anafaz evresinde tamamlanmış olur.

Telofaz evresi: bu evrede çekirdek zarı oluşmaya başlar. Kromozomlar uzar ve incelir. Bu durumlar gerçekleşirken bölünmenin olması için sitoplazma boğumlaşır. Telefoz evresinde sitokinez adı verilen stoplazma bölünmesi durumu da gerçekleşir. Çekirdek bölünmesinin tamamlanmasının ardından başlayan evre sitoplazma bölünmesidir. Bu bölünme her canlı türünde farklı şekilde olmaktadır. İnsan vücudunda geçekleşen sitoplazma bölünmesi hücrenin boğumlanması ile meydana gelmektedir.

Mitoz hücre bölünmesi birbirini takip eden çekirdek ve sitoplazma bölünmesi olarak başlıca iki evrede gerçekleşir. Çekirdek bölünmesi ise profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere 4 evrede gerçekleşir.

Birinci evre olan profazda çekirdekçik ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom durumuna geçerler. Bu evrede kromozomlar sentromerlerle bağlı iki kromatitten oluşmuştur. Eşleşen sentrioller kutuplara doğru çekilerek iğ iplikleri oluşturur.

İkinci evre olan metafazda kromozomlar hücrenin ekvator bölgesine dizilir. Bu evrede hücrede kaç kromozom olduğunu saymak mümkündür. Evrenin sonlarına doğru kardeş kromatitler birbirinden ayrılmaya başlar.

Bu kardeş kromatinlerin iğ iplikleri tarafından kutuplara çekilmesi üçüncü evre olan anafazda gerçekleşir.

Çekirdek bölünmesinin son safhası olan telofazda kromozomlar kısalıp kalınlaşır ve kromatin iplikleri oluşur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı tekrar oluşur ve iğ iplikleri kaybolur. Böylece çekirdek oluşarak çekirdek işlemesi son bulur.

İnterfaz ve çekirdek eşlemesi evreleri, bitki ve hayvan hücresinde aynıdır. Sitoplazma bölünmesi ise farklılık gösterir. Bitki hücresinde anafaz evresinde sonra hücrenin orta kısmında ara plak oluşur ve bu ara plak büyüyerek hücre çeperine ulaşır. Daha sonra bu plaktan hücre zarı ve hücre duvarı oluşarak iki yavru hücre meydana gelir. Hayvan hücresinde sitoplazma bölünmesinde hücre orta kısmından boğumlanarak birbirinin tamamen aynı iki hücre meydana getirir.

Özellikleri

• Mitoz bölünme sayesinde tek hücreli olan canlılar çoğalır.

• Mitoz bölünme sayesinde çok hücreli olan canlılarda büyüme ve doku onarımı gerçekleşir.

• Mitoz bölünme sonucunda meydana gelen canlı ana canlının aynısıdır. Ana canlı ile kromozom sayıları eşittir.

• Birebir eşleme olduğundan yeni hücre kalıtsal olarak ana hücrenin aynısıdır.

• Özellikle canlı için faydası olan kalıtsal özellikle mitoz bölünme sayesinde nesilden nesle aktarılmaktadır.

Yunus Emre Uslu 10/C 3020 tarafından hazırlanmıştır.