* Sindirim kanalından gelen besin maddelerinin ve akciğerlerin gelen oksijenin, kalbin ritmik hareketlerinin bazılarını kullanarak bunları yönetebilir ve çevreleyen atıkların ve karbondioksitin çevreden temizlenmesini; akciğerlere ve boşaltım organlarına gönderilmesini sağlayan sisteme dolaşım sistemi ( kardiovasküler sistem) denir. 

* Bu sistem kalp ve damarlardan yapılır. Ayrıca dolaşım sistemi içinde.

* Lenfatik sistem vücuttaki sıvı dengesini içerir.   

1-Kalbin Yapısı ve İşlevleri

*Kalp (cor), dolaşım sisteminin motor organıdır.

* Çevre doku ve organlardan gelen kirli kanı akciğerlere; akciğerlerden gelen temiz kanı ise doku ve organlara pompalayarak canlılığın sürdürülmesini sağlamaktadır.

* Kalp, tabanı üstte (basis cordis),

*Tepesi altta (apeks cordis)

*Her kişinin kalbi kendi yumruğu büyüklüğündedir.

2-Kalbin Yeri ve Komşulukları

*Kalp, göğüs boşluğunda, iki akciğer arasındaki mediastinum adı verilen boşlukta, sternumun arkasında, 6-7-8-9. göğüs omurları hizasında, diafragma kasının üzerinde, 4-5-6. kaburgaların arka yüzünde, üçte ikisi orta çizginin (median düzlem) solunda, üçte biri sağında yer almaktadır.

3-Kalbin Odacıkları

*İnsan kalbi dört odacıktan meydana gelmiştir. Üstte kulakçıklar (atrium) altta ise karıncıklar (ventriculus) yer alır.

 Sağ kulakçık (atrium dexter),
 Sol kulakçık (atrium sinister),
 Sağ karıncık (ventriculus dexter),
 Sol karıncık (ventriculus sinister) olarak adlandırılırlar.

*Kulakçıklar arasındaki bölmeye septum interatriale,

*Karıncıklar arasındaki bölmeye ise septum interventriculare denir.

4-Kalbin Kapakçıkları

* Sağ atrium ile sağ ventrikül arası (septum atrioventriculare dexter) ve sol atrium ile sol ventrikül arası ( septum atrioventriculare sinister) bölmelerde açıklıklar (ostium) bulunur. Bu açıklıklarda ise kanın geriye kaçmasını önleyen kalp kapakçıkları (valvula-valva) yer alır. 

Kalpte yer alan kapakçılar kapağı:
 Üçüz kapak (valvula tricuspidalis) : Sağ atrium ile sağ ventrikül arasındadır. Z
İkiz kapak (valvula bicuspidalis / mitralis) : Sol atriyum ve sol ventrikül
arasındadır.
 Aort Kapağı (valvula aort) : Aort ağzında yer alır. Mon Pulmoner
Kapak (valvula trunci pulmonalis) : Pulmoner arter ağzında yer
alır.

Kalbin Damarları

1-Koroner Arterler

*Kalbin kendi kas tabakasını besleyen damarlara koroner arterler denir.

*Koroner arterler aortun kalpten çıktığı noktada sağ ve sol olarak ikiye ayrılır.

*Sağ koroner arter (arteria coronalis dextra) kalbin sağ tarafının kas tabakasını, sol koroner arter (arteria coronalis sinistra), kalbin sol tarafının kas tabakasını oksijenli kan ile besler.

*Bu arterlerin tıkanması ya da daralması kalp krizi nedenlerindendir.

2-Kalbin Venleri

* Kalbin kendi kas tabakasının kullanıldığı kirletmiş olduğu kanı toplayan üç adet toplardamar vardır.

bunlar;

* vena cordis magna,

* vena cordis parva ve vena cordis mediadır.

* Bu üç toplardamar sinüs coronariusa (koroner sinüs), oradan da sağ atriuma açılır.

Kalbin Tabakaları

Kalbin dış duvarı üç tabakadan oluşurken.

* En dışta zar tabaka perikard,
* Ortada kas tabakası olan myokard,

* En içte ise epitel dokudan oluşmuş endocard yer alır.

*Pericard tabakası iki katman (visseral ve paryetal) olup, arasında sürtünmeyi sağlayan perikard sıvısı bulunur.

*Kas tabakası kalbin en kalın tabakasıdır.

*Pompalama işlevini ventriküller yaptığı için atriumlara göre daha kalındır.

* Sol ventrükül duvarı ise, kalbin en kalın tabakasıdır.

Kalbin Çalışması

*Kalbin kasılmasına “sistol”, gevşemesine ise “diastol” denir.

*Kalpte her iki atrium kasılma halindeyken; ventriküller gevşeme durumundadır.

*Kalbin bir sistol ve diastol hareketine bir kalp atışı denir.

*Kalp atışı yetişkin bir insanda dakikada 60–100 ortalama 80’dir. 

* Atriumlardaki kan atrio- ventriküler deliklerden ventriküllere geçer, havada ventriküller kanla dolar.
* Ventriküllerin sistolünde artan basınçcın etkisinde triküsbit ve mitral kapaklar kapanır.
* Sağ ventriküldeki kirli kan, temizlenirken arteria pulmonalis öldüğünde; sol ventriküldeki temiz kan grubu aort yolu tüm vücut dokusu ve organlarına, orada olduğu
gönderilir.

* Akciğerler tarafından temizlenen kan, dört adet akciğer
toplardamarı (vena pulmonales) tarihinde sol atriuma getirilir.

* Vücutta olanlar kirlenmiş olan kan grubu iki adet ana toplardamar (vena cava superior ve vena cava inferior)
önde sağ atriuma getirilir.

Kalbin Uyarı ve İleti Sistemi

*Kalbin kasılarak kendisine gelen kanı bir pompa gibi vücuda vermesi elektrik akımları sayesinde kasılması ile olmaktadır.

*Uyarı ve ileti sistemini oluşturan yapılar; Sinoatrial düğüm (SA), Atrioventriküler düğüm (AV), Atrioventriküler demet (his demeti) ve Purkinje
lifleridir.

*Atriovetriküler düğüm, sağ atriumun alt arka duvarında, triküspit kapağın yanında yer alır.

*Sinoatrial düğümden gelen uyartı; buradan his demetine aktarılır. Ventriküller arası bölmede yer alan his demeti, sağ ve sol ventrikül duvarlarında aşağıya doğru uzanır; sonra dallara ayrılarak purkinje lifleri olarak devam eder. *Purkinje lifleri, ventriküllerin miyokard hücrelerinin kasılmasını sağlar.

DAMARLARIN YAPISI VE İŞLEVLERİ

Damarlar atardamarlar (arterler), toplardamarlar (venler) ve kılcal damarlar (kapiller) olarak üç grupta incelenir.

*Arterler (Atardamarlar)

*Kalpten pompalanan kanı, vücut hücrelerine taşıyan damarlara arter denir.

*Akciğer atardamarı (arteria pulmonalis) hariç diğer arterler oksijen yönünden zengin, temiz kan taşırlar.

* Duvarları venlere göre daha kalındır. Çünkü arterlerdeki kan basıncı venlere göre daha yüksektir.

*Arterlerde kanın akış yönü kalpten çevreye doğrudur. Arterlerin çapları merkezden perifere doğru incelir. Çapları küçülen ve kas dokusu kuvvetlenen arterlere arteriol denir.

*Arterler üç tabakadan oluşmaktadır.

 Tunica adventitia: Arterlerin elastik bir zarla kaplı en dış tabakasıdır.
 Tunica media: Düz kas liflerinden oluşmuş orta tabakadır. Arterlerin en kalın
tabakasıdır. Bu tabaka kasılıp gevşeyerek arterlerin daralmasını ve genişlemesini sağlar.
 Tunica intima: Endotel (tek katlı yassı epitel) hücrelerden oluşmuş iç tabakadır. Bu hücreler damar içi kayganlığı sağlar ve böylece pıhtılaşmayı önler.

1-Truncus Pulmonalis (Arteria Pulmonalis- Akciğer Atardamarı)

*Akciğer atardamarı, vücutta kullanılıp kirlenerek kalbe gelmiş olan venöz kanı temizlenmek üzere akciğerlere götürür.

*Kirli kan taşıyan tek arterdir.

*Kalp ve akciğerler arasındaki bu damar, vena pulmonalis ile birlikte küçük dolaşımı oluşturur.

*a.pulmonalis dextra (sağ akciğer atardamarı) ve a.pulmonalis sinistra (sol akciğer atardamarı) şeklinde iki dala ayrılır.

1-Aorta

*İnsan vücudundaki en büyük arter; ana arterdir. Sol ventrikülden çıkış yapar.

* Aortanın uzunluğu 45 cm’dir. Başlangıçta 3 cm olan çapı, uç dallarda 1.5 cm’ye kadar iner.

* Aorta, içerisindeki oksijenli kanı, tüm organ, doku ve hücrelere arter ve kılcallara ayrılarak iletir.

Pars Ascendes (Yükselen aort):

*Aortanın sol ventrikülden ilk çıkış yaptığı yerdir.  Bu bölümden; aort kapağının hemen üstünde kalbi besleyen coroner arterler çıkar.

Arcus Aorta: 

Arcus aortadan başa ve üst ekstremitelere giden üç önemli arter ayrılır.

 Truncus brachiocephalicus (kol-baş atardamarı)
 Arteria carotis communis sinistra (sol şah damarı)
 Arteria subclavia sinistra (sol köprücük altı atardamarı)

Pars Descendes

*Geçtiği boşluklara göre; göğüs aortu ve karın aortu olarak iki bölümde incelenir.

Aorta thoracica (Göğüs aortu):

*Arteria phrenica superior: Diafrağma kasının üst kısmını kanlandırır.

*Aorta abdominalis (Karın aortu): Aorta abdominalisin dalları karın ve pelvis organlarına gider.

Aorta abdominalisden ayrılan arterler şunlardır:

o Arteria gastrica sinistra: Midenin kanlanmasını sağlar.
o Arteria hepatica communis: Karaciğerin kanlanmasını sağlar.
o Arteria lienalis: Pankreas ve dalağın kanlanmasını sağlar.

 Arteria mesenterica superior: İnce ve kalın bağırsakların kanlanmasını sağlar.
 Arteria suprarenalis media: Böbrek üstü bezi orta atardamarıdır.
 Arteria renalis: Böbrek atardamarıdır. Karın aortunun en büyük çift dalıdır.
 Arteria testicularis
 A. ovarica

Venler

*Dokulardan kirlenmiş kanı toplayarak kalbe getiren damarlardır.

*Akciğer toplardamarı(vena pulmonalisler) hariç diğer venler kirli kan taşır.

*Büyük dolaşımda venler, çevreden aldıkları venöz kanı kalbin sağ atriumuna getirir.

*Küçük dolaşımda ise arterial kanı akciğerlerden alarak sol atriuma getirir.

*Ven duvarları arterlere göre daha incedir.

*Çünkü içerisindeki kan arterlerde olduğu kadar yüksek basınç yapmaz.

*Venler çevreden venüller olarak başlar. Kalbe yaklaştıkça
kalınlaşır

Vena Cava Superior

*Vücudun üst yarısının (baş, boyun, göğüs, üst ekstremiteler) venöz kanını toplayarak kalbin sağ atriumuna açılır.

*V. brachiocephalica (Kol–baş toplardamarı): Vücudun orta düzleminin sağında ve solunda iki adet kol baş veni bulunur.

*V. jugularis interna (Boyun iç toplardamarı)

*V. jugularis externa (Dış boyun toplardamarı)

*V. jugularis externa (Dış boyun toplardamarı)

Üst ekstremitelerin derin venleri:

 V. axillaris (Koltuk altı toplardamarı)
 V. brachialis (Kol toplardamarı)
 V. radialis

 V. ulnaris

Üst ekstremite yüzeyel venleri şunlardır:

 V. cephalica
 V. basilica
 V. mediana cubiti
 V. mediana antebrachi

*V.mediana cubiti ve V. vena basilica ile birleşir.

Vena Cava İnferior

*Vücudun diyafragma altında kalan venleri, V. cava inferiora katılırlar. V. cava inferior kalbin sağ atriumuna açılır.

*Ortalama 25 cm uzunluğunda vücudun en büyük venidir.

Karın boşluğunda, vena cava inferiora katılan venler şunlardır:

*V. renalis:
 V. suprarenalis dextra

*V. iliaca communis (Kalça birleşik veni): 
 V. phrenica inferior
 V. hepatica
 V. porta (Kapı veni) : Sindirim sistemi organlarından bağırsaklar, mide, dalak ve pankreas venleri birleşerek bir ven kütüğü oluştururlar. Bu birleşime V.porta adı verilir. Vena porta, vena cava inferiore değil, karaciğere giriş yapar.

Kapiller (Kılcal Damarlar)

*Kapiller, ince çaplı ve ince duvarlı damarlardır. Duvarları yarı geçirgendir.

*Arterlerin dokulara ulaştığı en ince uçlarına arter kapilleri, venlerin başlangıç yaptığı en ince uçlarına ven kapilleri denir.

*Arter kapilleri kalpten büyük arterlere pompalanan oksijen ve besin maddelerinden zengin kanın, hücreler arası sıvıya taşınmasını sağlar. Ven kapilleri ise hücrelerdeki atık maddeleri ve karbondioksitin alınmasını sağlar.

Kan Basıncı (Tansiyon)

*Arterial kanın, arter duvarına yapmış olduğu basınç tansiyon olarak adlandırılır.

*Kanın arter duvarlarına yaptığı basınca sistolik basınç
(büyük tansiyon), ventriküllerinin diastolü sırasında arter duvarlarında oluşan direnç basıncına ise diastolik basınç (küçük tansiyon) denir. 

*Normal erişkin bir insanda sistolik basınç ortalama 120 mmHg, diastolik basınç 80 mmHg olarak bilinir.

*Tansiyonun normalin üzerinde olması hipertansiyon, normalin altında olması ise hipotansiyon olarak adlandırılır.

Nabız

*Nabız, kalbin bir dakikalık süre içerisinde arterlere kaç defa kan pompalandığının ve pompalama işleminin ritmik olup olmadığının göstergesidir.

*Yetişkinlerde istirahat hâlinde normal nabız hızı dakikada 60-100 atımdır.

* Bebek ve çocuklar nabız sayısı daha hızlı iken ;
yaş ilerle çalışırken nabız sayısı azalır. Nabız sayılır bilinmeyen.

* Bu değerlerin üstündeki kalp hızı taşikardi, normalin olduğu değer değer ise bradikardi olarak isimlendirilir.

> Yaş Nabız Hızı / Dakika Orta
> Yeni doğan 120-160 140
> Bebek 100-140 120
> Çocuk 80-120 100
> Yetişkin 60-100 80

DOLAŞIM ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Kan dolaşımı: 

Kan dolaşımı, büyük (sistemik) dolaşım ve küçük (pulmoner) dolaşım olarak ikiye
ayrılır. Ayrıca kan dolaşımı içinde portal dolaşım ve plesental dolaşıma da yer verilecektir. 

1-Büyük Kan Dolaşımı (Sistemik Dolaşım)

* Büyük kan dolaşımı, kalp ile vücutta doku ve organları arasında aradair.

* Akciğerlerden temizlemeerek kalbedilen olan, sol ventrikülden pompalanarak, aort yoluyla tüm doku ve organlarına gönderilir.

Küçük Kan dolaşımı (Pulmoner Dolaşım)

* Küçük dolaşım, kalp ile akciğerler arasındaki dolaşımdır. Ventriküllerin kasılması ile kirli kan, sağ ventrikülden akciğerlere arteria pulmonales içerisinde pompalanır. A.pulmonalis , kalpten çıktıktan sonra sağ ve sol akciğerlere giden iki dala (a. Pulmonalis dextra-sinistra) ayrılır.

* Burada kirli kandaki karbondioksit alveollere; alveorasında oksijen ise kana geçer. Akciğerlerde temizlenen kan, vena pulmonalisler yolu ile kalbin sol atriumuna döner . Ederken küçük dolaşım tamamlanır.

Portal Dolaşım

* Portal dolaşım, karın bölgesinde tek olan organların (orta, dalak, pankreas, ince ve kalın bağırsaklar) kanlarını toplarken venler çevresindeki çevrede. Besin arıtma yönünden zengin olan bu kan, çevrede işlenip kimyasal arıtmalere uğradıktan sonra, sistemik dolaşıma katılır.

Plasental dolaşım

*Anne karnındaki fetüsün dolaşım sistemi normal hayattaki dolaşımından pek çok önden farklılık gösterir. Fetüs, oksijen ve besinlerini plasenta aracılığıyla anneden sağlamaktadır.

*Anneye ait arterial kan, plasentadan alınarak göbek kordonu içerisindeki göbek toplardamarı (vena umbilicalis) vasıtasıyla fetüs vücuduna girer.

*Vena umbilicalis karın boşluğunda; karaciğer altında iki dala ayrılır. Dallardan biri karaciğere giderken, diğeri ductus venozis (arantius kanalı) aracılığıyla vena cava inferiore katılır.

*Karaciğerde kimyasal değişikliklere uğrayan bu kan; vena hepatica içerisinde v.cava inferiore gönderilir. Vena cava inferior bu kanı sağ atriuma getirir.

*Fetüste atriumlar arasında foramen ovale adı verilen bir açıklık vardır. Kan bu açıklıktan sol atriuma, oradan sol ventriküle ve oradan da aort vasıtasıyla tüm vücuda pompalanır. Üst ana toplardamardan sağ atriuma gelmiş olan kirli kan ise a. pulmonalis içerisinde; akciğerlere oksijenlendirilmek üzere gönderilecektir.

*Fakat fetüs plesanta sıvısı içerisinde yüzüyor olduğundan ve dış ortamla bağlantısı olmadığından akciğerler aktif değildir. Dolayısıyla arteria pulmonalis içerisindeki kanın ancak küçük bir kısmı akciğerleri beslemek  üzere gider.

*Geriye kalanı ise ducus arteriozis (bottal kanalı) aracılığıyla aorta katılır. Aorttan tüm vücuda kullanılmak üzere gönderilmekte olan kanın % 73’lük kısmı
arteria umbilicalis vasıtasıyla, temizlenmek üzere göbek kordonundan çıkarak plesantaya
aktarılır.

Kapanan, normal hayatta olması
patolojik sayılan oluşumlar söz konusudur. bunlar;
 Foramen ovale,
 Ductus arteriozis (Bottal kanalı),
 Ductus venozis (Arantius kanalı),
 Arteria umbilicalis,
 Vena umbilical .

Lenf Dolaşımı

*Vücutta kan dolaşımının yanında bir de lenf dolaşımı bulunur.

Dolaşım sisteminde bir pompalayıcı organ olan kalp ile atardamarlar ve toplardamarlar bulunurken; lenf dolaşımında atardamar bulunmaz. Toplardamar işlevi gören ve içerisinde kan yerine lenf sıvısı bulunduran; lenf damarları ve aşağıdaki diğer oluşumlar bulunur.

Lenf Sistemini Oluşturan Yapılar
 Lenf sıvısı
 Lenf damarları
 Lenf kanalları
 Lenf düğümleri
 Lenf organları

* Lenf nodülleri (düğümleri):   Önemli lenf düğümleri çene altı, boynun derin kısmı, göğüs boşluğu, karında bağırsaklar çevresi ve merkezi konumu, koltuk altı, dirsek çukuru, kasık, dil ve hiluslarda bulunur. Lenfa, bu nodüllerde süzüldükten sonra lenf damarlarına akar. Bu süzme işlemiyle lenf sıvısı yabancı cisimler ve mikroorganizmalardan arınmış olur. Ayrıca bakteri ve toksinlere karşı savunma amaçlı (antikor, lenfosit) yaparlar.

* Bağırsak, soluk borusu, bronş ve bronşiollerin mukozasında sıralar hâlinde ya da tek tek dizeler hâlinde bulunan lenf düğümleri ise mukoza içi düğümcükler olarak adlandırılır.

 Lenfoid Organlar

*Tonsillalar (Bademcikler):

Yutak içerisine yerleşmiş lenf dokusu kümeleridir. Sağ ve sol olmak üzere iki adet olan tonsillalar, ince bir kapsülle sarılıdır. Çocuklarda yetişkinlere göre daha büyüktür. Tonsillalarda lenf akışı, boyun ve çene altı lenf nodüllerine doğrudur. Solunum yollarının savunma bariyerleri sayılan tonsillalar, bu nedenle sık sık iltihaplanabilirler.

Timus Bezi:

Timus göğüs boşluğunda sternumun arkasında, kalbin üzerinde, ön mediastinuma
yerleşmiştir.

Simetrik olmayan iki lobdan meydana gelir. Lenfoid dokudan oluşmuştur.

Ergenliğe kadar gelişmeye devam eder ve ağırlığı 30–40 grama kadar ulaşır. Ergenlik
döneminden sonra küçülerek yerini yağ ve bağ dokusuna bırakır.

Çocuklukta lenfosit
üreterek vücudun savunma mekanizmasında rol oynar.

Aşağıdakilerden hangisi fetüste olup ta doğumdan sonra kapanan, normal hayatta
bulunması patolojik sayılan oluşumlardan değildir?
A) Foramen ovale
B) Ductus arteriozis
C) Ductus venozis
D) Arteria umbilicalis
E) Vena hepatica
2. Kalbin yeri ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Diyafragma kasının üzerindedir
B) İki akciğer arasındaki mediastinum adı verilen boşlukta yer alır
C) 6-7-8-9. göğüs omurları hizasında yer alır
D) Sternumun ve 4-5-6. kaburgaların arka yüzündedir
E) Üçte ikisi orta çizginin sağında, üçte biri solunda yer almaktadır
3. Hangisi portal dolaşıma dâhil değildir?
A) Vena splenica
B) Vena gastrica
C) Vena mesenterica superior
D) Vena renales
E) Vena mesenterica inferior
4. Kalbin sağ ventrikülünden hangi damar çıkar?
A) Arteria pulmonales
B) Aorta
C) Vena pulmonales
D) Vena cava superior
E) Vena cava inferior

5. Kalbin çalışması ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Kalbin çalışması otonom sinir sisteminin kontrolü altındadır.
B) Kalp atışı yetişkin bir insanda dakikada 60–100 ortalama 80’dir.
C) Kalbin kasılmasına “diastol”, gevşemesine “sistol” denir.
D) Sempatik sinirler kalbin ritmik kasılma ve gevşeme hareketlerini hızlandırırken
parasempatik sinirler yavaşlatılmasını sağlar.
E) Ventriküller kasıldığında semilunar kapaklar açılır, atrio-ventrikül kapaklar
kapanır.

Kalbin uyarı ve ileti sisteminde uyarı odağı hangisidir?
A) Sinoatrial düğüm
B) Düğümler arası yollar
C) Atrioventriküler düğüm
D) Atrioventriküler demet (his demeti)
E) Purkinje lifleri.
7. Aşağıdakilerden hangisi kalbin en dış tabakasıdır?
A) Endocard
B) Myocard
C) Pericard
D) Atrium
E) Ventrikül
8. Myocard tabakası ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Kalbin en iç tabakasıdır
B) Kasıldığında kalp boşluklarına kan dolar
C) Sağ atrium tabakası en kalın tabakadır
D) Sol ventrikül tabakası en kalın tabakadır
E) Atrium kasları, ventriküllere göre daha kalındır
9. Aşağıdakilerden hangisi kalbin venlerinin toplandığı yerin adıdır?
A) Sinus coronalis
B) Apex cordis
C) Basis cordis
D) A. subclavia
E) Endocard
10. Venlerle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Ven duvarları, içerisindeki kan basıncı düşük olduğundan, arterlere göre daha
incedir.
B) Venler çevreden venüller olarak başlar. Kalbe yaklaştıkça kalınlaşır.
C) Venler içerisinde arterial kan taşıdığından yüksek basınca sahiptirler.
D) Kalpten aşağıda kalan venlerde kanın kalbe doğru akışını sağlayan valvüller
bulunur.
E) Kalp seviyesinin üstünde ve çapı 2 mm’den küçük venlerde valvül yoktur.