İBNİ HEYSEM KİMDİR.

Tam adı Ebu Muhammed el-Hasan bin el-Hasan bin el-Heysem’dir. 965 yılında Basra’da doğmuş,1039’da Kahire’de ölmüştür. Ailesi ve yaşamının ilk yılları hakkında neredeyse hiçbir bilgi bulunamamasına rağmen sadece babasının, döneminin devlet yönetiminde üst düzey görevlerde bulunduğunu , bu nedenle İbni Heysem’in kurumsal ve uygulamalı bilimler alanında seçki düşünceler üretecek kadar iyi bir eğitim aldığı belirtilmektedir. Nitekim Şam, Bağdat ve Kahire’de eğitimine devam etmiştir.

Antik çağda matematiksel fizik çalışmaları ile tanına Arşimet’in ölümünden sonra İbni Heysem’e kadar yaklaşık 600 yıllık sürede böylesine büyük fizikçi ortaya çıkmamıştır. Onun başarısını doğuran temel etmen ele aldığı problemlere ilişkin olarak oluşturduğu çözüm önerilerini ve bu önerilerinden elde ettiği sonuçları, niceliksel fizikte bugün de kabul edildiği anlamda matematiğe dayandırarak yorumlamış olmasıdır.

Avrupa’da Alhazen olarak tanınan İbni Heysem, ayrıca kendisine ikinci batlamyus diye de isimlendiriliyordu. Orta Çağ’ın en büyük fizikçisi ve optik biliminin kurucusudur. Işığın doğrusal yayılımı, gölgelerin özellikleri, karanlık oda (fotoğraf makinesinin çalışma prensibi), gökkuşağı ve kırılma konuları gibi pek çok temel optik olguyu açıklayıcı deneyler düzenlemiştir. Ayrıca gözün yapısını resimlemiş ve görme olayının nasıl gerçekleştiğini açıklamıştır.

İbni Heysem ahlak, mantık, politika, şiir, müzik, teoloji, optik, astronomi ve matematik alanlarında 90 kitap kaleme almıştır. Optik alanında otorite kabul edilen en önemli eseri Kitabü’l-Menazır, Süleymaniye Kütüphanesinde bulunmaktadır.

Tüm zamanların en büyük optikçisi; Fizik, Matematik bilgini. Öğrenimini Basra’da başladı. Zamanın yüksek din ve fen bilimlerini de burada aldı. Tahsilinin bir kısmını aldıktan sonra Basra’ya giderek özellikle; matematik, fizik, mühendislik astronomi ve metroloji pozitif bilimleri öğrenip şöhrete kavuştu               . Öğrendiklerini uygulama safhasına koymak için çok gayret gösterdi. Birçok önemli neticeler elde etti.

İbni Heysem’in başarıları diğer memleketlerden duyulunca mısrada hüküm süren Fatımi devleti hükümdarı el hâkim kendisini mısıra davet etti. İbni Heysem mısıra gitmeden önce Nil nehri ile ilgili bir sulama projesi ve bazı teknik çalışmalarda bulunmuş, Nil nehrinden nasıl istifade edilebileceğini araştırmıştır. Projesini El Hâkime açıklayınca her türlü yardımı yapacağını söyledi. İbni Heysem Nil nehri boyunca tekniki incelemelerde bulundu. Yaptığı projenin uygulanması o gün ki şartlarda uygun olmadığını görünce, hükümdar dan af diledi. İbni Heysem El Hakim’in kendisi hakkında fikrilerinin değişmesinden korkarak uzaklarda bir yere çekildi. Gizlice ilmi çalışmalarını sürdürerek birçok eser yazdı. İlim tarihçilerine göre İbni Heysem için en verimli ve başarılı dönem bu dönem olmuştur.

İbni Heysem ’in araştırmaları hem astronomik gözlemler hem de meteoroloji bakımından çok önemliydi. İbni Heysem atmosfer kalınlığı, göksel olayların gözlenmesinde atmosfer etkisi, alacakaranlığın başlangıç ve sonu (bu durumlar güneş ufkun 19 derece altındayken başlıyor ve bitiyordu), güneş ve ayın ufukta gökyüzünün ortasında göründüğünden daha büyük görünmesinin nedeni ve benzeri olayların optik sonuçları üzerinde pek çok konuyu gün yüzüne çıkarmıştır

İbni Heysem aynı zamanda hem düşünür hem matematikçi hem de deneyciydi. Deneyleri için kullandığı mercekler yardımıyla bir düzenek tasarladı. “Karanlık oda” üzerinde ilk kez matematiksel incelemelerde bulundu. Güneş tutulması sırasında güneş imgesi yarım ay şeklini bir pencere kepenginde oluşmuş küçük bir deliğin zıt yönündeki duvar üzerinde gözlemleyerek “karanlık oda”’nın ilk denemesinde bulunmuştur.

İbni Heysem’e göre ışığın alacağı yol en kolay ve en hızlı yol en kolay ve en hızlı yol olacaktır. Yani ışığın eğer yoğun ortama giriyorsa daha büyük dirençle karşılaşacak ve hareketi zorlanacaktır. Bu nedenle ışın, daha rahat edebileceği bir yöne, normale (girdiği ortam yüzeyine dikmeye) doğru bükülecektir.; tersi durumda ise normalden öteye doğru kırılacaktır.

İbni Heysem’in fizik, astronomi, güneş ve ay sistemleriyle ilgili o kadar çok eseri var ki, bunların bir kısmı bastırılarak hazırlanan kitaplar Hristiyan ve Yahudi aleminde ders kitabı olarak okutulmuştur.

BAŞILCA ESERLERİ:

Kitab-ül Menazır (Yüzü aşkın eserlerinin en meşhur ve geniş muhtevalı olanıdır, yedi bölümden meydana gelmiştir. İbni Heysem’in bu meşhur eseri beş defa Latinceye çevrilmiş oluup, bütün Avrupa üniversite ve ilim merkezlerine tanına tek müracaat eseri durumunaydı

Kitab-ül Cami fi Usul-iliHisab fi İlmi-il-Hendese(Öklide geometrisini inceleme ve eleştirisine dairdir.)

Kitabun fihi Rüdud alel-Felasifet-il Yunaniye ve Ulema-il-Kelam (Eski Yunan filozoflarına ve onlara uyan bazı kelam alimlerine reddiye)

Risaletün fi Keyfiyet-ül-Ezlar(Gölgenin m-meydana gelmesi hakkında)

Risaletün, amil-il-Ayni vel-İbsar(Gözün yapısı ve görme olayının incelemesi hakkında)

KAYNAKÇA

http://www.biyografya.com/biyografi/19418

Işığın Efendisi İni Heysem Elif Akartaş Erdem Yayınları 2018