Kadın Filozoflar

Bilim dünyasına baktığımızda ünlü fizikçi Marie Curie gibi az da olsa kadın bilim insanları karşımıza çıkıyor. Peki, felsefe dünyasına baktığımızda durum nasıl acaba?

Aristoteles, Platon, Descartes… filozoflar dediğimizde aklımıza gelen ilk isimlerin ortak bir özelliği var; hepsinin erkek olması. Bunun nedenini, düşünebilmenin erkeklere atfedilen bir yetenek olması ile değil, kadınların düşüncelerini erkekler kadar sistematik bir şekilde aktarabilmek için yeterli zaman ve imkânlara sahip olamaması şeklinde açıklamamız mümkündür. Diğer bir neden de kadınların ürettikleri belgelere erkeklerden daha az özen gösterilmesine bağlı olarak savundukları fikirlerin yitip gitmesi olarak açıklanabilir. Aslında bu kitap kadın olmanın erkeklere göre daha zor koşullarda mücadele etmek olduğunu anlatıyor. Bu konuda araştırma yaparken faydalandığımız en önemli kaynak olan  “kadın filozoflar tarihi” isimli eserde, toplamda 44 kadın filozofun hayatından kesitlere ulaşabildik. Bu düşünürlerin tamamını ele almaktan ziyade dikkat çekici isimler üzerinde durmak istiyoruz.

Daha önce de belirttiğimiz gibi bu dönemin ünlü düşünürleri denildiğinde karşımıza erkek düşünürler çıkmaktadır ama bu dönemde düşünce dünyasının önemli kadın isimleri de var olmuştur. Bu isimlere ilk vereceğimiz örnek; krotonlu theano’dur.

Krotonlu Theano en ünlü pisagorcu kadın olarak tarihteki yerini almıştır. neden pisagorcu olduğunu belirtirsek; ilk kadın düşünürlerin pisagor’un çevresinden çıktığı inancı vardır. Bu çevredeki düşünürlerin, onun matematik bilgilerini ve felsefeye dair düşüncelerinin destekleyicisi ve yayıcısı olduğu kabul edilmektedir.

Işte, Krotonlu Theano da bu düşünürlerden birisidir. iö. 550 yılından sonra yaşayan Theano, aynı zamanda pisagor’un eşidir. Eşi gibi matematiğe meraklı olan Theano Pisagor’dan felsefe dersleri de almış ve eşinin ölümünden sonra pisagor okulu’nu yönetmiştir.

Peki, krotonlu theano’nun düşünceleri nasıldır? Theano’ya göre, ruh yeniden doğacaktır, bunun için kişi erdemli bir hayat sürmelidir. sırf madde diye bir şey yoktur, ruh ön planda olmalıdır. matematik ve müzik önemlidir çünkü ikisinde de sayılar vardır. Öyle ki sayılar düzeni sağlayan tek unsurdur.

Hypatia
Antik çağın diğer önemli bir ismi de hypatia’dır. m.s. 370 yılından sonra yaşayan hypatia, yeni platonculuğun revaçta olduğu bir dönemde iskenderiye’de yaşamıştır. Önemli bir filozof olmasının yanı sıra astronomi ve matematik ile deilgilenen hypatia, zor bir dönemde varlığını sürdürmüştür Öyle ki, bu dönemde yeni yeni hristiyanlaşmanın sonucunda hristiyan olmayanlara karşı düşmanlık mevcuttur. bu durumdan hypatia da nasibini almıştır. Felsefenin bu dönemde bölücü, otorite bozucu bir sistem olduğu düşüncesi onun işini daha da zorlaştırmıştır. Buna rağmen üstün zekâsı ile fark yaratan düşünür, iskenderiye üniversitesi’nde astronomi ve geometri dersleri de vermiştir. hypatia’nın babası da kendisi kadar ünlü matematikçi olan theon’dur. hypatia’nın platon düşüncelerini savunduğu belirtilmektedir ama maalesef günümüze ulaşan bir eseri bulunmamaktadır. Platoncu felsefeye göre, asıl gerçek görülebilen değil, onun ardında bulunandır. Hypatia’nın da bu fikri savunduğu varsayılmaktadır. Hypatia’ nın hayatı hakkında dikkat çekici nokta ise ölümüne ilişkindir. Hypatia pagan olmakla, devletin işlerine karışmakla suçlanmış ve taşlanarak öldürülmüştür. Ne kadar trajik bir durum olduğunu belirtmemize gerek yok değil mi? Hypatia’nın ölümü tarihsel süreç içerisinde kadınlara yapılan zulmün tanıdık bir örneği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ortaçağ’ın dindar kadın düşünürleri:

antik çağ’dan orta çağ’a geçiş yaptığımızda hristiyanlık inancına bağlı olarak şekillenen baskın düşünce sistemi karşımıza çıkmaktadır. din olgusunun gitgide güçlendiği bu dönemde felsefenin etkisi gittikçe azalmıştır. bu dönemin felsefesi skolastik felsefe’dir. bu felsefenin kökeni aristotales’e dayandırılmakta ve hristiyanlık inancının mantık çerçevesinde ele alınmasına çalışılmıştır buna bağlı olarak gelişen fikirlerin hemen hemen hepsi dinsel dogmalar üzerine olmuştur. bu dönemde kadınların rolüne baktığımızda, kadınların yine geri planda olduklarını söyleyebiliriz. kadınların skolastik felsefe ile uğraşmaları yasaklanmıştır buna karşın mistitizm ile ilgilenmelerine engel olunamamıştır. mistitizm’e göre; kişi kendi içine dönerek, sezgileri ile tanrı ile yakınlaşabilir. bu akıma göre “ben” yoktur, tanrı vardır. kişi bu şekilde bir gün gelecek bilge kişi haline gelecektir.

“nasıl ki insan toza dönüşse de sonradan yeniden dirileceği için her zaman var olmaya

devam edecek, eserleri de her zaman görülecektir…”

bu dönemin diğer bir kadın düşünürü Marguerite Porete’dir. 1255-1320 yıllarında fransa’da yaşayan bu düşünür de mistik düşüncenin temsilcilerinden kabul edilmektedir. marguerite porete’nin hayatı aslında oldukça ilginçtir; din sapkını olarak suçlanarak, yakılarak öldürülmüştür. bunun nedeni, “yalın ruhun aynası” isimli kitabında savunduğu fikirleridir. bu kitapta marguerite, ruhun tamamen özgür olması gerektiğini savunmuştur, buna göre kilisenin kurallarından kopulmalı ve tanrı ile kurulan bağı kişinin kendi içinde kurmalıdır. bu düşünce tarzı, orta çağ dönemi için oldukça cesur düşünceler olup, cezası ölüm olmuştur.

Rönesans çağının aydınlık kadınları:

rönesans dönemine geçişle, bilim ve sanat ilerlemeye başlamıştır. bu dönemde bilim, kilisenin tekelinden çıkar. daha önce ele aldığımız leonardo da vinci, copernicus gibi isimler dönemin dahi isimleri olarak isimlerini tarih sayfalarına yazdırmışlardır. bu dönem aynı zamanda skolastik düşünce yapısından uzaklaşılarak yeniden antik çağ felsefesinin de önem kazandığı bir dönemdir. tüm bu gelişmeler olsa da rönesans cadı avlarının da yapıldığı bir dönem olmuştur. buna rağmen bu dönemde de yine kadın düşünürler vardır.

“belirli bir hedefe doğru hareket eden her bir şeyin bu hedefe ulaşınca devinimi kestiğinden ve bunun sonucunda artık devinmediğinden kuşku duyulamaz. çünkü onu devinim içinde tutan ve deviniminin hedefi olan neden ortadan kalktığında zorunluk olarak etkisi de, yani devinim de yok olur. oysa alışılmış biçimde seven ve sevilen nesneye bedenen sahip olmaktan başka bir özlemi olmayan herkes, özlediği birleşmeyi elde eder etmez devinimi bırakır, artık sevmez.”