TELOMERLER

ÖNSÖZ

Bu kitapta telomerler hakkında yaptığım araştırmaların derlemesi bulunmaktadır. Genel olarak telomerleri incelediğim bu kitapta bazı sorularınızın cevaplarını bulabilmeniz dileğiyle…

Defne Çağıran

Ç1Ö2 BİYOLOJİ GRUBU

Telomerler hakkında konuşmadan önce ne oldukları hakkında bilgi sahibi olmamız gerekir. Öyleyse telomerin tanımına bir göz atalım: ”Telomerler, ökaryotik kromozomların DNA ve protein içeren uç bölgeleri olup çok sayıda (yaklaşık 2000 tekrar) ‘TTAGGG’ (insan hücrelerinde görülen dizi) dizi tekrarı içeren heterokromatik yapılardır.”

DNA’nın, polimerazın çalışma şeklinden dolayı her eşlendiğinde uçlarından kısalma olur. Prokaryot DNA’sı halkasal olduğundan herhangi bir kısalma gerçekleşmez fakat ökaryotlarda aynı durum söz konusu değildir. Bu tip DNA’larda her eşlenme sonrası uçlarda kayıplar oluşur. Kaybolan bu bölümler kendini tekrarlayan nükleotit parçalarından oluşan telomer kısımlarıdır. Telomerler işe yarar gen bölümlerinin eşlenme sonraları  kaybolmasını önler.

Telomerlerin sonsuz uzunlukta olmadığını biliyoruz, öyleyse telomerler kullanılamayacak kısalığa gelince ne olur?

Telomerler mitotik somatik hücrelerde yeterli kısalığa ulaştığında yararlı DNA kısımlarına zarar gelmemesi için hücre, bölünme özelliğini yitirir. Bu duruma senesens, başka bir deyişle hücre yaşlanması adı verilir.

Senesens geçiren hücreler aktif hallerini ve eski görünümlerini yitirir, çevresindeki etkenlere eskisinden farklı tepkiler vermeye başlar, dokularda pasif bir şekilde kalan hücreler yaşlılıkla ilişkili çeşitli hastalıklara sebep olur.

Hücrenin telomerlerinin kısalmasıyla senesens geçirmesine replikatif senesens de denir. Bir hücrenin replikatif senesens geçirmesi için  maksimum bölünme sayısına ulaşması gerekir. Bu sınırı  Leonard Hayflick adlı Amerikalı bir anatomist, insanın somatik hücreleri için 40-60 arası olarak belirlemiştir. Bu sayı canlı türüne göre farklılık gösterir.

Bazı hücreler de vardır ki telomerleri hiç kısalmaz. Telomerleri kısalmadığından gerekli dış etkenler sağlandığında sonsuz defa sağlıklı bir şekilde bölünebilirler. Bu yeteneğe sahip olabilmelerini sağlayan yapı telomeraz enzimidir. Her eşlenme sonrası kaybolan telomer parçalarını tamamlayarak bunu sağlar. Bu enzim çok replike olan hücrelerde örneğin kanser ve kök hücrelerde bulunur. Kanser hücrelerinin sınırsız replike olabilmeleri onları tehlikeli yapan en önemli özelliklerinden biridir.

Telomeraz enzimine sahip hücreler insanoğlunun aklına ölümsüzlük fikrini getirmiştir. Teorik olarak telomeraz hücrenin ömrünü uzatsa da bu durum neoplazm gelişme riskini arttırmaktadır. Şu anlık pratikte telomerlerin kısalma hızını yavaşlatan tedavilerden öteye geçmemiş olsak da bu konu hakkındaki çalışmalar devam etmektedir.

KAYNAKÇALAR

https://www.lifespan.io/telomere-attrition/

https://youtu.be/NdBdE72VQqM

https://youtu.be/ul0YP_EIAfc

https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-replikatif-yaslanma-hucresel-senesens-ve-apoptozis-sonuclari-ve-hastaliklardaki-onemi-52462.html#:~:text=T%C3%BCrkiye%20Klinikleri%20T%C4%B1p%20Bilimleri%20Dergisi,-Dergi%20Kimli%C4%9Fi%20Dergi&text=Replikatif%20senesens%2C%20bir%20h%C3%BCcre%20%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC,fonksiyonlar%C4%B1nda%20de%C4%9Fi%C5%9Fikliklerin%20ortaya%20%C3%A7%C4%B1kmas%C4%B1yla%20karakterizedir.

http://www.telomer.com.tr/telomer-nedir/telomer-tedavisi-nedir-telomerlerin-kanser-ile-iliskisi-nelerdir-telomer-tedavisi-hakkinda-tum-merak-edilenler/

http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/thdbd19.pdf#page=55