1. Ribozom

• Görevi –> Protein sentezi yapmaktır. 

• Prokaryot ve ökaryot hücrelerde ortak bulunur.

• Yapısı –> rRNA + protein yani nükleoproteindir.

• Zarsızdır, hücrenin en küçük organeldir.

• Çekirdeğin içindeki çekirdekçik içinde sentezlenir.

• Büyük ve küçük alt birim olmak üzere iki bölümlüdür.

• Metabolizma hızlıysa ribozom sayısı fazladır.

• Ribozom sayısı, salgı yapan hücrelerde daha fazladır.

• Ökaryot hücrenin ribozomları, prokaryot hücrenin ribozomlarından biraz daha büyüktür.

        Ökaryotlarda                           Prokaryotlarda

– sitoplazmada serbest halde.                                 -sitoplazmada bulunur.

– granüllü endoplazmik retikulum üzerinde.

– çekirdek dış zarı üzerinde.

– mitokondri içinde.

– kloroplast içinde.       bulunur.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          NOT :  Mitokondri ve kloroplastın ribozomları hücrenin ribozomlarından daha küçüktür.

2. Endoplazmik Retikulum

• Hücre zarından başlayıp çekirdek zarına kadar uzanan hücre içi kanallar sistemidir. Çekirdek zarı, endoplazmik retikulumun devamıdır.

• Zarlı bir organel olduğu için sadece ökaryötlarda vardır.,

• Tek zarlıdır.

• Hücre içi madde iletiminde görev alır.

• Hidrostatik iskelet görevi yapar.

• iki tip endoplazmik retikulum vardır. Yüzeyinde ribozom bulundurana granüllü, bulundurmayana granülsüz endoplazmik retikulum denir.

• Asidik-bazik tepkimelerin birbirinden ayrılmasını sağlar.

• Hücre bölünmesi sırasında eriyerek kaybolur, sonra yeniden yapılır.

       Granüllü Endoplazmik Retikulum               Granülsüz Endoplazmik Retikulum       

   – Yüzeyinde ribozom vardır.                                              – Yüzeyinde ribozom yoktur.

   – Hücre dışı sindirim enzimlerini sentezler.                         – Zar yapısına katılan lipit tiplerini sentezler.

   – Protein işler.                                                                 – İlaç ve alkolün zehirleyici etkilerini yok eder.

   – Hücre zarına maddeler ekleyerek hücreyi büyütür.           – Karaciğer hücrelerinde depolanan glikojeni                                                                                                glikoza parçalar. 

– Steroit yapılı bazı hormonların sentezinde                                                                                                 görev alır.       

                                                                                         – Çizgili kas hücrelerinde kasılma için gerekli                                                                                              olan kalsiyum iyonlarını depolar.            

3. Golgi Aygıtı

• Çok sayıda yassılaşmış keseden ve küçük kofullardan meydana gelir.

• Tek zarlıdır.

• Protein ve yağ yapılıdır.

• Sperm ve olgun alyuvar hücreleri hariç  tüm ökaryotlarda bulunur.

• Granülsüz endoplazmik retikulum üzerinde üretilen golgi aygıtları üzerinde ribozom bulunmaz.

• Hücre dışı salgıları üretir.

• Endoplazmik retikulumda üretilen maddeler golgi aygıtında ayrıştırılır, depolanır ve paketlenir.

• Bazı kofulları üretir. (lizozom)

• Glikoprotein ve lipoprotein gibi bazı maddeleri üretir veya salgılar.

• Alzheimer ve kistik fibrozis gibi hastalıkların nedeni, golgi aygıtının yapısındaki ve işlevindeki anormalliklerdir.

4. Lizozom

• İçinde sindirim enzimleri taşıyan,tek zarlı bir organeldir.

• Hücre içi sindirim yapabilen hücrelerde yani alyuvar hariç tüm hayvansal hücrelerde bulunur.

• Fagositoz ile yutulan bakteri ve virüsleri, lizozom enzimi parçalar.

• Spermin yumurtaya girmesinde etkilidir. Spermin uç kısmında bulunan lizozoma benzeyen bir organel, yumurtanın dış kısmındaki koruyucu örtüleri eritir.

• Bozuk veya hasta bir hücrenin lizozomundaki sindirim enzimleri serbest kalarak kendi hücresini sindirir. Bu olaya otoliz denir.

• Sinir hücrelerinin lizozomundaki lipitleri sindiren enzimin eksikliği sonucunda Tay-Sachs hastalığı oluşur.

• Parçalanması gereken maddelerin parçalanmassa lizozomlarda birikir. Bu maddeler yaşlılık pigmentine dönüşür.

• Soğuk ve sıcak ortamlarda deride yanık olmasının sebebi lizozomların parçalanmasıdır.

5. Peroksizom

• Hem bitki hem hayvan hücrelerinde görülür.

• İçinde enzimler bulunan, zehirli maddeleri yok eden, tek zarlı bir organeldir.

• Karaciğer peroksizomları, sahip olduğu peroksidaz ve katalaz enzimleri yardımı ile alkol,ilaç gibi zararlı maddelerin toksik etkilerini yok eder. Bu metabolik faaliyet ve peroksizomdaki tepkimeler sonucub hidrojenperoksidi (H2O2) oluşur. Peroksizomlar, içerdiği katalaz enzimi yardımıyla H2O2’yi su ve oksijene ayrıştırır.

• Bazı peroksizomlar,yağ asitlerini mitokondrinin kullanabileceği daha küçük moleküllere dönüştürür. Bu olay sırasında oksijen kullanılır.

• Bölünerek çoğalır.Hücre içi zar sistemine dahil değildir.

6. Mitokondri

• Hücrenin ihtiyaç duyduğu ATP’yi oksijen kullanarak sentezler.

• Çift zarlıdır.

• Dış zar düzdür. İç zar ise krista denilen kıvrımlar içerir. Kristalar mitokondri iç zarın yüzeyini genişleterek hücre solunumunun verimini artırır. Krista yüzeyinde, elektron hareketini sağlayan ve ATP sentezleyen enzimler bulunur.

• Mitokondrinin iç yüzeyini doduran sıvıya matriks denir. Matriksin içinde DNA,RNA,ribozom, solunum enzimleri,su ve mineraller bulunur.

• Mitokondriler, kendine özgü DNA, RNA ve ribozom bulundurdukları için genetik bilgi taşır.

• DNA içerdikleri için bölünerek çoğalırlar. Kısmen bağımsız yaşarlar. Hücre içi zar sistemine dahil değildir.

• Ökaryotlarda bulunur.

• Hücre solunumu için gerekli bazı proteinleri sentezler.

• Tüm insanlarda anasaldır. Yumurta ile yavruya aktarılır.

7.Sentrozom

• Hayvan, ilkel bitki, mantar ve alg hücrelerinde çekirdeğin hemen yanında bulunan zarsız bir organeldir.

• Bir sentrozom, birbirine dik olarak tutunan iki sentriolden oluşur. Her bir sentriol, 27 tane mikrotübülden oluşur.

• Sentrozom, hücre bölüneceği zaman eşlenir ve bölünme sırasında kromozomların kutuplara hareketini sağlayan iğ ipliklerini (mikrotübül) meydana getirir.

• Kamçı ve sil gibi hücre hareketini sağlayan yapıların oluşumunda görev alır. Bu yapıların dip kısmında bulunur.

8. Koful

• Golgi veya endoplazmik retikulumdan oluşan tek zarla çevrili, içi sıvı dolu keseciklerdir.

• Genç hücrelerin kofulları daha küçüktür. Hücre yaşlandıkça koful büyür.

• Olgun bitki hücrelerinde daha küçük kofulların birleşmesiyle oluşan büyük bir merkezi koful bulunur.Bu koful, dışarıdan su alınmasıyla büyür. Böylece bitki hücresi de büyür.

• Besin, salgı, depo ve kontraktil koful olarak dört çeşittir.

  *Besin Kofulu

• Besinlerin endositoz yoluyla hücreye alınması sonucunda oluşan keseciklere denir.

• Hücre içi sindirim yapabilen hücrelerde görülür.

*Salgı Kofulu

• Golgi aygıtında üretilen salgıların ve metabolizma sonucu meydana gelen atık maddelerin hücre dışına verilmesini sağlayan keseciktir.

*Depo Kofulu

• Özellikle bitki hücrelerinde görülür ve hayvan hücrelerinde küçüktür.

• Bitkilerde zehirli maddeler, metabolizma sonucu oluşan atıklar, boya, köklerden suyla birlikte alınan tuzun fazlası ve organik asitler yaprak hücrelerinin kofullarında birikir ve yaprak dökümüyle uzaklaşır.

*Kontraktil (Kasılgan) Koful

• Tatlu suda yaşayan paramesyum, öglena gibi ökaryotik tek hücrelilerde hücre içine giren suyun fazlası, kasılgan koful yardımıyla hücre dışına atılır. Bu sayede sitoplazmadaki su dengesi sağlanır ve hücre, hemoliz olmaktan kurtulur.

• Bu olay sırasında ATP harcanır.

9. Plastitler

• Bitki hücrelerinde ve alglerde bulunur.

• Çift zarlılardır.

• Güneş ışığı yardımıyla fotosentez yapabilen, çeşitli renklerde pigmentler içeren, bitkilerin çiçek, tohum ve meyvelerine renk veren organellerdir.

• Protein, yağ ve karbonhidrat sentezleyebilirler.

• Belirli şartlar altında birbirlerine dönüşebilirler.

• Kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşit plastit vardır.

*Kloroplast

• Klorofil pigmenti içerir ve yeşil renklidir.

• Fotosentez yapabilir.

• Bitkilerin yaprak hücrelerinde bol miktarda bulunur.

• Kloroplastların iç kısmında tilakoit adı verilen, klorofik taşıyan, yassılaşmış kese şeklinde başka bir zar sistemi vardır.

• Tilakoit zarların üst üste çıkarak oluşturduğu yiğına granum adı verilir.

• Kloroplastın içini dolduran sıvıya stroma acı verilir. Stromaların içinde mitokondrilerde de olduğu gibi halka şeklinde DNA molekülü, RNA çeşitleri, ribozomlar ve enzimler bulunur.

• Bölünerek çoğalır, hücre içi zar sistemine dahil değildir.

• İhtiyaç duyduğu proteinlerin bir kısmını kendi ribozomlarında sentezler.

• ATP sentezler ancak fotosentez yapılırken kullanılır.

*Kromoplast

• Bitkilerde yeşil dışındaki diğer renk pigmentlerini taşır.

• Bitkilerde çiçeklerin taç yapraklarında, bazı bitkilerin köklerinde, meye ve tohumlarında bol miktarda bulunur.

• Papatya, limon gibi bitkilerde sarı renkli ksantofil.

• Havuç, portakal gibi bitkilerde turuncu renkli karoten.

• Domates, çilek gibi bitkilerde kırmızı renkli likopen bulunur.

• Kloroplastlar, kromoplasta dönüşebilir. Örneğin domatesin olgunlaşması.

*Lökoplast

• Bitkilerin kök, gövde, tohum, yumru gibi kısımlarında bulunan renksiz plastitlerdir.

• Uzun süre ışık aldıklarında kloroplasta dönüşebilir.

• Fotosentez sonucu üretilen glikoz molekülleri, lökoplastlarda nişastaya dönüşür.

• Farklı bitki türlerinde lökoplastlar, yağ ve protein molekülleri de depolayabilir.