by Seğmen Kayra Uysal
Copyright © 2018
DOĞANIN KÜÇÜK İŞÇİLERİ:ORGANELLER
- Joined Mar 2018
- Published Books 4
Copyright © 2018
Organel, hücre içerisinde bulunan kendi içinde özelleşmiş yapılardır. Vücut için organ ne ise hücre için de organel olduğu düşüncesiyle organ sözcüğüne Fransızca küçültme eki olan -el eklenerek oluşturulmuştur. Özellikle karmaşık yapıdaki ökaryotik hücrelerde birçok organel çeşidi bulunur. 
İÇİNDEKİLER
-HÜCRE ZARI
-SİTOPLAZMA
-RİBOZOM
-GOLGİ AYGITI
-LİZOZOM
-PEROKSİZOM
-KOFUL
-MİTOKONDRİ
-PLASTİTLER
-SENTROZOM
-HÜCRE İSKELETİ
-ÇEKİRDEK
HÜCRENİN AKIŞKAN KIVAMI:SİTOPLAZMA
• İki kısımdır.
a) Sıvı kısım:Su,protein,yağ,karbonhidrat,mineral,vitamin, RNA çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile organellerin hareketini sağlamak.
b) Organeller:Özel yapı ve görevi olan sitoplazmik cisimlerdir.
HÜCRENİN TUĞLACISI:RİBOZOM
• Bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir.
• Protein ve rRNA’dan oluşur.Çekirdekçikte üretilir.
• Zarsızdır ve iki birimdir.Üst birim(büyük birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA’dan
oluşur.
• Protein ve enzim sentezler.
• Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,mitekondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da bulunabilir.
• Yoğun protein sentezi sırasında yan yana gelerek polizomları oluştururlar.
• Her canlıda ribozomların farklı olmasının sebebi rRNA’ ların farklılığındandır.
• Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır.(Enzimlerden
dolayı)
• Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı daha fazladır.
HÜCRENİN METRO AĞI:ENDOPLAZMİK RETİKULUM
• Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir.
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
• Hücre içine ve dışına madde taşır.Bazı maddeleri depolar.(Ca ve protein).Çekirdek zarı ve golgiyi yapar.Hücreyi bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
• Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü ER; bulundurmayanlara da granülsüz ER denir.
Granüllü ER enzim salgılayan hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur.
HÜCRENİN TORBACISI:GOLGİ AYGITI
• Çekirdeğe yakın bulunur.Hücre zarı yapımına katılır.
• Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludur.Onun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır.
• Enzimleri paketliyerek lizozomu oluşturur.Hücre zarı yapımına katılır.
• Glikoprotein,lipoprotein,mukus,bağ dokusu ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar.
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
HÜCRENİN ENZİM YANARDAĞI:LİZOZOM
• Büyük moleküllü besinleri parçalar.Kurbağa larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.
• Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde çoktur.ÖRNEK:Akyuvar hücresi ve tek hücreliler.
• Lizozom parçalanırsa hücre kendini sindirir.Buna otoliz denir.
• Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur.
İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir.
Üretilen enzimler ER ile taşınır.
ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur.
• Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve ER etkilidir.,
.JPG)
HÜCRENİN KÜÇÜK KAHRAMANI:PEROKSİZOM
Peroksizomlarda bitki ve hayvan hücrelerinde herhangibir nedenle varolan toksik(zehirli) etkili maddeleri inaktive edip yok eden katalaz(=parçalayıcı) enzimleri taşır.Katalaz enzimlerine örnek olarak glikolat oksidaz,aminoasit oksidaz ve peroksidaz verilebilir.
HÜCRENİN ÇANTASI:KOFUL
• ER’dan,golgiden,hücre zarından ve lizozomdan oluşabilir.
• Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürler.Çünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir.
• Hücre içi osmatik basınç ve pH’ı ayarlar.
• Kofulda bulunan su turgor basıncı oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir.
• Metabolizmanın aktiflik derecesini belirler.Eğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise
metabolizma yavaşlar.
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşur.Akyuvarlar mikropları fagositoz ve pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur.
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek hücrelilerinde bulunan daimi kofuldur.Fazla suyu dışarı
atar.
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla dışarı atar.
HÜCRENİN ENERJİ SANTRALİ:MİTOKONDRİ
• Çift zarlıdır.İç zar kıvrımlıdır.Kıvrımlara krista,zarların arasını ve içini dolduran sıvıya matrix
denir.
• Oksijenli solunum yaparak enerjinin üretildiği ve depolandığı yerdir.
• Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır. Bulundukları hücreninde enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar.
ÖRNEK:Sinirlerin sinaps bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma
bölgelerinde çok bulunur.
• Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS’si bulunur.Kendi DNA’sı olmasına rağmen hücre
DNA’sına bağımlıdır.
• Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduğundan dolayı mitekondri miktarı daha azdır.
• Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında bulunmaz.
HÜCRENİN ÇEVRECİ ELEMANLARI:PLASTİTLER
• Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk maddesidir.3 tiptir.
a) Kloroplast
• Bitkiye yeşil rengini verir.
• Çift zarlıdır.İç zarı katmanlıdır.Bu katmanlara grana,içini dolduran sıvıya ise stroma denir.
• Fotosentez yaparak besin üretir.
• Kendine has DNA,RNA,ribozom ve ETS’si bulunur.
• Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe eden
klorofil vardır.
• Bütün bitki hücrelerinde bulunmaz.ÖRNEK:Kökte.
b) Kromoplast
• Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini verir.Likopin(kırmızı),ksantofil(sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittir.
• Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren
“antokyon” denen maddeler ile oluşturulur.
c) Lökoplast
• Renksizdir.Genelde kök,gövde ve tohumda bulunur.
• Nişasta,yağ ve protein depolar.
• Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür.
HÜCRENİN ÜREME HALATI:SENTROZOM
• Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan hücrelerinde bulunur.
• Sentriol denilen iki alt birimden oluşur.
• Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar.
• Hücre dışına uzanan kirpik,kamçı,sil gibi yapıları oluşturur.
• Sentrioller dikine duran dokuz çift tüpçükten oluşur.
HÜCRENİN DAYANAĞI:HÜCRE İSKELETİ
HÜCRE İSKELETİ
-Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların tümü hücre iskeleti olarak adlandırılır.
-Prokaryot hücrelerde hücre iskeleti bulunmaz.
-Hücre iskeleti üç temel yapıdan oluşur.
-Bunlar mikrofilament, ara filament ve mikrotübüldür.
Şekil: Mikrofilament Ara filament Mikrotübül
-Mikroflament: Kas doku liflerinin (aktin ve miyozin) kısalıp uzamasında, amipte sitoplazma hareketi ile yalancı ayak oluşumunda ve hayvan hücrelerinde bölünme sırasında boğumlanmasında görev alır.
-Ara filamentler: Hücre şeklinin ve hücre içi yapıların sabitlenmesinde görev alır. Örneğin çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesini ara filamentler sağlar.
-Mikrotübül: Hücre şeklinin belirlenmesinde, hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında görev alır. Ayrıca bitki hücrelerinde hücre duvarının yapısındaki selüloz liflerinin düzenlenmesinde de rol oynar.
Şekil: Hücre iskeleti
| Hücre İskeleti Elemanları | ||
| Mikrofilament, | Ara filament | Mikrotübül |
| -Aktin proteinle-
rinden olşur. -Oldukça incedir. -Hücre şeklinin korunmasında, -Kasların kasılmasında, -Yalancı ayak oluşumunda, -Besinlerin ince bağırsaktan emilmesinde, – Hayvan hücrelerinde bölünme sırasında boğumlanmasında görevlidir. |
-Lifli fibröz proteinlerden oluşur.
Mikroflamentlerden kalın, mikrotübüllerden incedir, -Hücre şeklinin korunmasında, -Hücre içi yapıların sabitlenmesinde -Derinin mekanik etkilerden korunmasında görevlidir. |
-Tübülin denilen proteinlerden oluşur.
-Hücre şeklinin korunmasında, -Hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, Mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında gör |
HÜCRE İSKELETİ
-Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların tümü hücre iskeleti olarak adlandırılır.
-Prokaryot hücrelerde hücre iskeleti bulunmaz.
-Hücre iskeleti üç temel yapıdan oluşur.
-Bunlar mikrofilament, ara filament ve mikrotübüldür.
Şekil: Mikrofilament Ara filament Mikrotübül
-Mikroflament: Kas doku liflerinin (aktin ve miyozin) kısalıp uzamasında, amipte sitoplazma hareketi ile yalancı ayak oluşumunda ve hayvan hücrelerinde bölünme sırasında boğumlanmasında görev alır.
-Ara filamentler: Hücre şeklinin ve hücre içi yapıların sabitlenmesinde görev alır. Örneğin çekirdeğin hücre içindeki yerinin sabitlenmesini ara filamentler sağlar.
-Mikrotübül: Hücre şeklinin belirlenmesinde, hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında görev alır. Ayrıca bitki hücrelerinde hücre duvarının yapısındaki selüloz liflerinin düzenlenmesinde de rol oynar.
Şekil: Hücre iskeleti
| Hücre İskeleti Elemanları | ||
| Mikrofilament, | Ara filament | Mikrotübül |
| -Aktin proteinle-
rinden olşur. -Oldukça incedir. -Hücre şeklinin korunmasında, -Kasların kasılmasında, -Yalancı ayak oluşumunda, -Besinlerin ince bağırsaktan emilmesinde, – Hayvan hücrelerinde bölünme sırasında boğumlanmasında görevlidir. |
-Lifli fibröz proteinlerden oluşur.
Mikroflamentlerden kalın, mikrotübüllerden incedir, -Hücre şeklinin korunmasında, -Hücre içi yapıların sabitlenmesinde -Derinin mekanik etkilerden korunmasında görevlidir. |
-Tübülin denilen proteinlerden oluşur.
-Hücre şeklinin korunmasında, -Hücrelerin ve hücre içindeki organellerin yer değiştirmesinde, Mitoz sırasında kromozomların ayrılmasında gör |
HÜCRENİN BÜYÜK PATRONU:ÇEKİRDEK
• Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini sağlar.Kalıtım bilgisini taşır.4 bölümdür.
A) ÇEKİRDEK ZARI
• Çift katlı bir zardır.
• Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür.
• Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER
ve golgi görevlidir.
B) ÇEKİRDEK SIVISI
• Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur.
C) ÇEKİRDEKÇİK
• Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunur.Ribozom sentezi yapılır.Bakterilerde
yoktur.
D) KROMATİN İPLİK
• Hücrede en çok bulunan maddedir.
• DNA’nın kendisi olup kromozomları oluşturur.Kromozomlar DNA ve proteinden oluşmuştur.
Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi sağlar.Hücreyi yönetir.
ORGANEL ZAR SAYILARI
KAYNAKÇA:
MEB 9.SINIF BİYOLOJİ
www.dersimiz.com
Tüm 9.sınıflarımıza yararlı olması dileğiyle….
SEĞMEN K. UYSAL
Published: Mar 28, 2018
Latest Revision: Mar 28, 2018
Ourboox Unique Identifier: OB-455139
Copyright © 2018
